Zachowane w Czerwionce zespoły wielorodzinnej zabudowy mieszkaniowej załogi i dozoru dawnej kopalni „Dębieńsko” – tzw. familoki – są niezwykle cennym i charakterystycznym elementem zabudowy miejskiej gminy i miasta Czerwionka-Leszczyny. Te zespoły mieszkalne powstawały etapowo w latach 1898–1916 wraz z rozwojem i rozbudową kopalni, przyczyniając się do zmiany charakteru dawnej wsi Czerwionka w dzielnicę miejską. Najcenniejszym z nich jest zabytkowe osiedle robotnicze zlokalizowane w centralnej części Czerwionki pomiędzy ulicami: Szkolną, Wolności, Słowackiego, Hallera, Kombatantów i Mickiewicza. Obejmuje ono obszar około 15 ha. Jest to więc największy zachowany obszar familoków na Śląsku. Jako dobro kultury został wpisany do rejestru zabytków w 1995 r.
Zabudowę tworzą 84 budynki jedno- i dwukondygnacyjne, murowane z czerwonej cegły z elementami ornamentów z białej cegły glazurowanej, elementami „muru pruskiego”, fragmentami gładkich piaskowych tynków i innymi charakterystycznymi zdobieniami elewacji. Są to budynki wolnostojące usytuowane równolegle do ulicy kalenicami dachów krytych dachówką ceramiczną. Obrzeża zespołu od strony ul. Wolności zabudowane są budynkami parterowymi z dachami mansardowymi nad częściowo użytkowanymi poddaszami. Wnętrze zespołu stanowią budynki dwukondygnacyjne obustronnej obudowy ulic: Słowackiego, Hallera, Kombatantów i Mickiewicza o ciekawej i zróżnicowanej architekturze i wystroju elewacji. Zamknięcia perspektywiczne ulic poprzecznych z widokiem w kierunku ul. Wolności akcentowane są budynkami większymi o ciekawszej i bogatszej architekturze niż pozostałe budynki wzdłuż ulicy Wolności.
Wejścia do budynków znajdują się przeważnie od strony podwórza lub z boków. Poszczególne familoki mieściły 4, 6 lub 8 mieszkań składających się z kuchni i pokoju lub kuchni i 2 pokojów. Mieszkania robotnicze w zależności od standardów zajmowały od 40 do 70 m2. Mieszkania urzędnicze były większe. Budynki posiadały nowoczesną infrastrukturę. Wyposażone były w piece kaflowe, wodociąg i prąd elektryczny z sieci kopalnianej, lokalny system kanalizacji. Mieszkańcy mieli możliwość korzystania z piwnicy i strychu. Przy każdym budynku mieszkalnym zrealizowano budynki gospodarcze dla drobnej hodowli zwierząt. Zespoły budynków gospodarczych mieściły również ubikacje lokatorów. Pojedyncze rodzinne ogródki gospodarcze posiadały powierzchnię około 250 m2 każdy. Ogółem w całym zespole dawnej kolonii ogródki zajmowały powierzchnię około 6,7 ha – prawie 50% powierzchni całego dawnego zespołu.
Oprócz budynków mieszkalnych i gospodarczych familoki posiadały budynek pralni i piekarni chleba (obecnie budynek Miejskiego Ośrodka Kultury przy ul. Wolności, znacznie przekształcony w latach 70.), szkołę powszechną (najstarsza zabytkowa część budynku znajduje się od strony ul. Szkolnej z zachowanym dawnym wejściem) i ochronkę dla dzieci (budynek przy ul. Wolności 11, przy nim rozbudowane współczesne nowe przedszkole). Układ urbanistyczny osiedla familoków posiada stosunkowo dobrze zachowaną, zróżnicowaną zieleń obsadzenia ulic. Ulice obsadzono gatunkami drzew liściastych. Na ul. Słowackiego zachowała się dwurzędowa aleja starych lip, na ul. Hallera i ul. Mickiewicza aleje formowanych akacji, na ul. Wolności jarzębiny, a na ul. Szkolnej – lipy, kasztanowce i buki. Układ urbanistyczny osiedla wraz zabudową zachował się w dobrym stanie mimo dokonanych przekształceń. Cenną wartością zespołu jest niezwykłe zróżnicowanie architektury, form i detali poszczególnych budynków przy zachowaniu całości układu.
Na zabytkowym osiedlu wśród 84 budynków występuje aż 40 ich typów. Ze względu na duże wartości architektoniczne i urbanistyczne zabytkowego zespołu mieszkaniowego i jego położenie, w centrum Czerwionki w ostatnich latach prowadzone są tu intensywne prace mające na celu rewitalizację zespołu dla przywrócenia mu należytej funkcji śródmiejskiej i wypromowania go jako atrakcję turystyczną w skali miasta i regionu.
